"Ik smeek je, Donald Trump. Er gaan mensen sterven!": Bezuinigingen op USAID-financiering bedreigen twee decennia malariabestrijding in Guinee.

Op een ochtend midden juni lag de 10-jarige Mohamed Camara in bed in een gezondheidscentrum in het kleine Guineese stadje Tamita, gekleed in een felblauwe korte broek en een militair T-shirt. Hij zag er koortsig uit, met kleine zweetdruppeltjes die over zijn voorhoofd liepen. Hij had net de diagnose malaria gekregen. Die ochtend hadden Mohameds ouders hem naar het centrum gebracht. Nu zaten zij en zijn zusje naast hem op bed, er bedrukt uitziend. "We maakten ons grote zorgen", herinnert zijn vader, Alseny Camara, zich.

Slechts zes maanden eerder hadden Mohameds ouders een gezondheidswerker kunnen bellen . Die persoon zou op de motor naar het huis van de familie Camara zijn gekomen, een druppel bloed hebben afgenomen en dit hebben gebruikt voor een snelle diagnostische test. Na een positieve uitslag zou de gezondheidswerker de jongen een eerste dosis medicatie hebben gegeven en zijn ouders hebben uitgelegd hoe ze de behandeling moesten voortzetten. Als de symptomen ernstig waren geweest, zou Mohamed zijn doorverwezen naar een gezondheidscentrum.

Maar dat is niet gebeurd. In Guinee-Conakry, waar de totale bevolking van ruim 14 miljoen mensen het risico loopt op malaria, verloren duizenden gemeenschapswerkers hun baan nadat de VS in januari plotseling miljarden dollars aan buitenlandse hulp bevroor , slechts enkele dagen nadat president Donald Trump was aangetreden.

Gemeenschapsgezondheidswerkers – mensen die een deel van de eerstelijnszorg verlenen, maar geen gespecialiseerde opleiding hebben – vormen een essentieel onderdeel van het gezondheidszorgsysteem in veel Afrikaanse landen en zijn met name belangrijk in de strijd tegen malaria , waar een paar dagen vertraging in de diagnose en behandeling het verschil kan betekenen tussen leven en dood.

Mohamed had geluk dat zijn ouders hem naar het gezondheidscentrum konden brengen en dat hij geen ernstige malaria had. Malaria, veroorzaakt door een door muggen overgebrachte parasiet, kan de hersenen infecteren en bloedarmoede en levensbedreigend orgaanfalen veroorzaken. Bij aankomst in het gezondheidscentrum kreeg hij een combinatie van medicijnen en herstelde hij, aldus zijn arts. Maar andere ouders hebben mogelijk niet de middelen om hun kinderen naar de dokter te brengen, of niet op tijd, zegt de directeur van het centrum, Aïssata Camara. (Ze is geen familie van de jongen; veel mensen in dit deel van Guinee hebben de achternaam Camara.)

De bevriezing van de Amerikaanse financiering voor malariabestrijding in Guinee – die naar schatting zo'n 15 miljoen dollar bedroeg in 2024, oftewel zo'n 12,8 miljoen euro – heeft veel andere gezondheidsdiensten in het West-Afrikaanse land verstoord of in gevaar gebracht, waaronder diagnostische tests, de levering van medicijnen en langdurig met insecticide behandelde klamboes, evenals gegevensverzameling, technische ondersteuning en training. De regering-Trump heeft een groot deel van het werk van het Presidential Malaria Initiative (PMI) stopgezet, dat malariabestrijding financierde voor ongeveer de helft van de Guinese bevolking. De VS heeft ook gedreigd hun bijdrage aan het Wereldfonds voor de Bestrijding van HIV, Tuberculose en Malaria, dat inspanningen in de rest van het land financiert, te verlagen.

Nouman Diakité, directeur monitoring en evaluatie van het Nationale Malariabestrijdingsprogramma van Guinee, gelooft dat het land ongetwijfeld een toename van malariagevallen en -sterfgevallen zal zien. "Het is al begonnen", zegt hij. Kinderen onder de vijf jaar, die goed zijn voor ongeveer driekwart van de malariadoden, en zwangere vrouwen zullen het zwaarst getroffen worden.

Malaria-uitbraken worden verwacht in tientallen andere Afrikaanse landen waar PMI steun verleende. In een artikel gepubliceerd in The Lancet in juni schatten onderzoekers dat als PMI gewoon was doorgegaan, dit jaar 13,6 miljoen gevallen van malaria en 104.000 sterfgevallen in Sub-Sahara Afrika had kunnen worden voorkomen, waaronder 250.000 gevallen en 450 sterfgevallen in Guinee.

Niet al deze successen zullen verloren gaan, aangezien de Amerikaanse financiering voor malariabestrijding deels doorgaat. Het Amerikaanse Agentschap voor Internationale Ontwikkeling (USAID), waar PMI gevestigd was, is opgeheven en bijna al zijn medewerkers zijn ontslagen. In een e-mail van 25 juli stelt een woordvoerder van het Amerikaanse ministerie van Buitenlandse Zaken echter dat er een toezegging is om "te zorgen voor een naadloze integratie van USAID's levensreddende wereldwijde gezondheidsprogramma's binnen het ministerie van Buitenlandse Zaken" en voegt eraan toe dat deze overgang "in volle gang is".

Toch voorspellen experts op het gebied van volksgezondheid dat het aantal malariagevallen de komende jaren explosief zal toenemen, omdat verminderde inspanningen op het gebied van muggenbestrijding de verspreiding van malaria doen toenemen. "Het is een tragedie", zegt Regina Rabinovich, voormalig directeur van de afdeling infectieziekten van de Bill & Melinda Gates Foundation.

De Verenigde Staten spelen al twintig jaar een belangrijke rol in de wereldwijde strijd tegen malaria. Tot voor kort leverden ze ongeveer 65% van de internationale financiering voor de bestrijding van de ziekte, volgens een analyse van KFF, een Amerikaanse non-profitorganisatie voor gezondheidsbeleid. Een groot deel van de rest kwam van het Global Fund, waarvan ongeveer een derde van het budget eveneens afkomstig was van de Amerikaanse overheid.

Het PMI werd in 2006 opgericht tijdens het presidentschap van George W. Bush. Het markeerde het begin van een gouden tijdperk voor malariabestrijding, aldus Richard Steketee, die van 2018 tot 2023 plaatsvervangend wereldwijd malariacoördinator van het PMI in de VS was. Het Wereldfonds, de Wereldbank en de Bill & Melinda Gates Foundation mengden zich in de strijd. Het budget van het PMI groeide tot bijna $ 800 miljoen in 2024, oftewel meer dan € 685 miljoen, en bood steun aan 27 landen in Sub-Sahara Afrika.

Een van de hotspots is Guinee, waar volgens de Wereldgezondheidsorganisatie (WHO) in 2023 naar schatting 4,4 miljoen gevallen en meer dan 10.000 doden vielen. Elk jaar, eind mei of juni, wanneer het regenseizoen plassen en poelen veroorzaakt, zwermen Anopheles -muggen uit en steken ze, en vullen koortsige patiënten de klinieken. Kinderen, van wie het immuunsysteem nog niet heeft geleerd de parasieten te bestrijden, lopen een veel groter risico. In 2005 stierf ongeveer één op de zes kinderen die in Guinee werden geboren voor hun vijfde verjaardag, velen van hen aan malaria.

De Amerikaanse hulp bracht al snel verandering. Dankzij de gezamenlijke inspanningen van PMI en het Wereldfonds werden met insecticide behandelde klamboes, die twintig jaar geleden vrijwel niet bestonden, op grote schaal geïntroduceerd. Meer dan 1,1 miljoen kinderen jonger dan vijf jaar krijgen nu maandelijks antimalariamiddelen tijdens de piek van de malariabesmetting, een strategie die seizoensgebonden chemopreventie wordt genoemd. Ongeveer de helft van de zwangere vrouwen in het land, van wie het immuunsysteem tijdelijk verzwakt is, krijgt ten minste drie doses van een combinatiemedicijn dat de moeder beschermt tegen malaria en het risico op een miskraam, doodgeboorte, vroeggeboorte en een laag geboortegewicht vermindert.

Het meten van het succes van een programma is niet eenvoudig. In de meeste Afrikaanse landen vinden veel gevallen en sterfgevallen van malaria thuis plaats en worden niet gemeld. Een belangrijke indicator is echter de prevalentie, die doorgaans wordt gemeten als het percentage willekeurig geselecteerde kinderen tussen de zes maanden en vijf jaar met malariaparasieten in hun bloed. In Guinee daalde dat percentage van 44% – in een nationaal onderzoek uit 2012 – naar 17% in 2021. De kindersterfte daalde met een derde tussen 2005 en 2018. "Guinee heeft echt enorme vooruitgang geboekt", zegt Richard Reithinger, voormalig distinguished fellow bij RTI International, een Amerikaanse non-profitorganisatie die de door het PMI gefinancierde programma's implementeerde.

Nu heerst er chaos en onzekerheid sinds Trump op zijn inauguratiedag in januari een pauze van 90 dagen in de buitenlandse hulp afkondigde. Guinee werd gevraagd de door USAID gefinancierde activiteiten te staken. Na een evaluatie maakte het ministerie van Buitenlandse Zaken een aantal "vitale" malariafondsen vrij, waaronder die voor medicijnen en klamboes. Een analyse van KFF toonde echter aan dat 80% van de 157 USAID-contracten met malaria-activiteiten werd beëindigd. RTI International heeft bijna al haar lokale personeel in Guinee ontslagen – zo'n 60 mensen, aldus Reithinger.

Ibrahima Kankalabé Diallo, de hoogste gezondheidsfunctionaris van de stad Boffa, somt 15 initiatieven op die de VS steunden en die zijn stopgezet of in gevaar zijn. Deze omvatten betalingen aan gezondheidswerkers in de gemeenschap, 378 alleen al in zijn district; de levering van essentiële medicijnen, computers, microscopen en motorfietsen; maandelijkse bijeenkomsten met de directeuren van de gezondheidscentra van de prefectuur; en een bijeenkomst op hoog niveau op Wereldmalariadag om bewustzijn te creëren. "Niets is meer hetzelfde", zegt Diallo.

Fakouma Camara, een bioloog gevestigd in Boffa, was een van de vijf Guineese experts die door de WHO waren gecertificeerd om malaria te diagnosticeren met behulp van een microscoop, dankzij een training van het PMI. Hij was vervolgens aan de slag gegaan als trainer en leerde gezondheidswerkers in het hele land hoe ze snelle diagnostische tests moesten gebruiken en laboranten hoe ze diagnoses konden stellen met behulp van een microscoop. Nu zit hij zonder werk en is het trainingsprogramma ingestort.

In het Dubréka Ziekenhuis was meer dan de helft van de opnames in juni vanwege malaria. In een magazijn wijst de hoofdapotheker van het ziekenhuis, Alpha Baldé, naar de slinkende stapel dozen met medicijnen. Hij vreest dat ze niet meer aangevuld zullen worden.

Guinee is niet het enige land in deze situatie. In april bleek uit een snelle beoordeling van de WHO dat meer dan de helft van de 64 landen met malaria-endemie te maken had gehad met matige tot ernstige verstoringen van de ziektebestrijdingsdiensten. "Er heerst paniek in veel landen", zegt Maru Aregawi Weldedawit van het WHO Global Malaria Programme. Reithinger zegt dat de grootste problemen zich zullen voordoen in landen zoals Nigeria, de Democratische Republiek Congo (DRC), Ethiopië en Mozambique, waar de malarialast al hoog was en de financiering voor ziektebestrijding zelfs vóór de Amerikaanse bezuinigingen onvoldoende was.

Alhassane Camara, gemeenschapsgezondheidswerker in Keleya

De toekomst van de Amerikaanse steun aan de strijd tegen malaria is onzeker. In de e-mail benadrukt het ministerie van Buitenlandse Zaken dat "de belangrijkste levensreddende activiteiten van PMI op het gebied van malariapreventie en -behandeling worden voortgezet." Er wordt gesteld dat ten minste tien contracten nog steeds goederen leveren aan PMI-partnerlanden, waaronder meer dan 3 miljoen met insecticide behandelde klamboes in de Democratische Republiek Congo en Ethiopië en seizoensgebonden chemische preventie voor meer dan 7 miljoen kinderen in West-Afrika. Vanaf nu zal alle hulp echter worden beheerd door het ministerie van Buitenlandse Zaken, en velen vrezen dat het ministerie, nu de bestaande hulpstructuur in duigen ligt en duizenden medewerkers zijn ontslagen, helemaal opnieuw moet beginnen. Het lot van het Wereldfonds is eveneens onzeker, aangezien de VS en andere landen hun toezeggingen terugschroeven.

Ik ken het Guinese zorgsysteem en heb gezien hoe het de ebolacrisis heeft doorstaan en eruit is gekomen, en hoe het de COVID-crisis heeft aangepakt. Ik geloof dat het systeem enorm veerkrachtig is.

Richard Reithinger, voormalig RTI International Distinguished Research Fellow

Lage- en middeninkomenslanden zullen meer van hun eigen geld moeten uitgeven aan de strijd tegen malaria. Guinee is rijk aan grondstoffen en een van 's werelds grootste bauxietproducenten. Als slechts 1% van de inkomsten uit die industrie aan gezondheidszorg zou worden besteed, zou het land de strijd tegen malaria op zich kunnen nemen, zegt Alioune Camara, coördinator van het Nationale Malariabestrijdingsprogramma. Hij zegt dat hij deze kwestie al bij de regering heeft aangekaart. "Gaan ze het doen? Dat is nu de grote vraag."

Reithinger is "voorzichtig optimistisch" over de toekomst van Guinee. "Ik denk dat we de regeringen van landen vaak onderschatten", zegt hij. "Ik ken het Guinese zorgstelsel en heb gezien hoe het de ebolacrisis heeft doorstaan en eruit is gekomen, en hoe het de COVID-crisis heeft aangepakt. Ik denk dat het systeem een enorme veerkracht heeft."

Maar in het gezondheidscentrum van Tamita, waar bijna dagelijks nieuwe malariapatiënten arriveerden, ging er te veel verloren, aldus directeur Aïssata Camara. "De continuïteit is in gevaar", zegt ze. "We willen dat de Amerikaanse steun terugkeert."

Net als zij voelen veel mensen in Guinee zich in de steek gelaten door een ooit zo betrouwbare partner. Alhassane Camara, een gezondheidswerker in Keleya, draagt nog steeds een poloshirt en vest met Amerikaanse vlaggen en het USAID-logo, samen met het motto van de organisatie: "Van het Amerikaanse volk". Hij is zijn inkomen kwijt – ongeveer $ 50 per maand – en zijn motor, en hoewel hij nog steeds gezinnen in de buurt helpt, kan hij degenen die verder weg wonen niet meer bereiken.

Camara's ogen vullen zich met tranen en in een emotionele uitbarsting schakelt hij plotseling over van Frans, de officiële taal van Guinee, naar gebrekkig Engels. "Ik smeek je, Donald Trump. Mensen gaan dood !" roept hij. "Kleine kinderen gaan dood!"